O naszych rybach wydano już dużo publikacji, kolorowo ilustrowanych atlasów oraz kluczy służących do oznaczania gatunków. Wiele naszych ryb jest tak dobrze znanych, że nie ma właściwie potrzeby ich opisywać; znajomość ich wyglądu wypływa także z przyrodniczych zainteresowań ludzi. Nie trzeba więc osobno przedstawiać starych, dobrych znajomych: wąsatego karpia, drapieżnego szczupaka, wstydliwego lina, zwinnego węgorza, szybkiego pstrąga, tajemniczego suma i mnóstwa innych ryb, nawet tym, którzy nie uprawiają sportu wędkarskiego, a co dopiero sportowym wędkarzom. To właśnie było głównym powodem, że opisy ograniczyłem tylko do niezbędnych uwag praktycznych, których celem jest zaznajomienie Czytelnika z wszystkimi gatunkami ryb występującymi w naszych wodach. Starałem się przy tym zawsze dać odpowiedź na pytania — gdzie, kiedy, czym, jak i na co łowić, załączając do tego różne ciekawostki o każdym gatunku. Na podstawie wykazu poszczególnych gatunków (nie należy uważać go za ostateczny i kompletny) można stwierdzić, że w wodach występują 3 gatunki krągłoustych oraz 73 gatunki ryb należące do 18 rodzin.
Zagadnienia związane z połowem ryb na wędkę są regulowane ustawą rybacką oraz rozporządzeniami wykonawczymi, które uściślają jej szczegóły. Omawiane akty prawne przewidują liczne wyjątki ze względu na specyficzne, uzasadnione sytuacje, dzięki czemu można przepisy aktualizować, omijać, znosić, uzyskiwać ulgi w zakazach, nakazach lub obowiązujących warunkach. Wyjątki te mogą mieć zasięg ogólnokrajowy bądź mieć zastosowanie tylko w określonym rejonie, a nawet konkretnym obwodzie wędkarskim. Mogą one być dopuszczalne w określonym terminie lub aż do odwołania. Mogą dotyczyć tylko określonego typu albo strefy wód (np. krainy pstrąga) lub wszystkich wód na terenie kraju, mogą obejmować wszystkie gatunki ryb lub tylko jeden określony, np. lipienia lub głowacicę.
Wszystkie te wyjątki, szczególne przypadki i informacje niezbędne do łowienia ryb zgodnie z prawem i zarządzeniami poszczególnych kół wędkarskich są zebrane w regulaminie wędkarskim. Obowiązkiem każdego wędkarza, gdy tylko uzyska on odpowiednie zezwolenie na sportowy połów ryb, jest dokładne zaznajomienie się z treścią regulaminu wędkarskiego. Szczegółowe omówienie i cytowanie go przekracza zakres i nie jest też celem tej strony.
MUŁAWKA
Ryba ta występuje rzadko na terenie Słowacji, głównie w dorzeczu Dunaju, w niektórych starorzeczach i łachach. Czuje się dobrze w wodach silnie zarośniętych, można ją więc najczęściej spotkać w różnych kanałach i zarastających zbiornikach. Nie ma żadnego znaczenia gospodarczego ani sportowego. Należy do zwierząt chronionych.
SANDACZ WSCHODNI
Występuje w dorzeczu Dunaju, w jego starorzeczach i na łachach pod Bratysławą, jak również w wolnych odcinkach jego morawskich i słowackich dopływów. Nie osiąga masy większej niż 1 kg. Zasiedla często te same wody, co zwykły sandacz. Jego cechy gatunkowe są wyraźne. Nie ma dużych zębów, zaś cała przednia część wieczka skrzelowego jest pokryta łuskami. Jak wiadomo, zwykły sandacz takich łusek nie ma.
SAPA
W wodach czeskich nie występuje, jedynie w rzece Morawie i Dyi oraz w Dunaju i jego dopływach. Występują dwie odmiany, przy czym jedna jest osiadła, a druga wędrowna, żyjąca w wodach słonawych i po tarle powracająca do morza. Osiąga masę tylko 0,3 kg. Od leszcza odróżnia się bardzo długą i wąską płetwą odbytową, sięgającą od otworu odbytowego do płetwy ogonowej; płetwy nieparzyste ma ciemnoszare, parzyste jasnozłotawe; pysk ma położenie dolne, przypomina tępy ryj. W Polsce sapa występuje jedynie w Zegrzyńskim Zbiorniku Zaporowym.
ROZPIÓR
W Wełtawie i Łabie jest bardzo rzadki, częściej spotykany w morawskich i słowackich dopływach Dunaju i w samym Dunaju. Ma również długą i wąską płetwę odbytową. Od sapy odróżnia się głównie usytuowaniem pyska, który ma położenie końcowe i jest skierowany ukośnie ku górze. Przeciętna masa łowionych egzemplarzy jest większa niż sapy i wynosi około 0,5 kg.
CZOP ŻÓŁTY (MAŁOPROMIENNY)
Rzadko spotykany, występuje w Dunaju i jego dopływach. Dorasta do 15 cm, należy do gatunków zwierząt objętych w Czechosłowacji całkowitą ochroną. W Polsce ryba ta w ogóle nie występuje.
CZOP CZARNY (WIELOPROMIENNY)
Podobnie jak czop żółty zamieszkuje wody Dunaju i dolne rejony jego dopływów; na Morawach jest rzadki. Osiąga długość około 30 cm i średnią masę 250 g. Podlega pełnej ochronie. W Polsce nie spotykany.
BABKA
Występuje w Dunaju, aż do jego ujścia z Morawy oraz w kanałach nawadniających. Objęta pełną ochroną. W Polsce nie występuje.
CIERNIK
Występuje bardzo rzadko, punktowo, najczęściej w okolicach wielkich miast (Praga, Bratysława). Spotyka się go w małych, ciepłych, silnie zarośniętych zbiornikach z mulistym dnem. W Polsce jest to ryba wszędobylska, zasiedla zarówno wody stojące (jeziora naturalne, stawy, zbiorniki zaporowe, glinianki i inne wyrobiska przemysłowe), jak i płynące; bywa już w dolnej partii krainy pstrąga i we wszystkich pozostałych krainach rzecznych. Nie zasiedla wód słabo natlenionych. Niejednokrotnie tworzy bardzo liczne populacje. Ciernik został przywleczony do naszych wód przez akwarystów. Dorasta do 5—9 cm. Nie ma znaczenia gospodarczego, nie używany też na żywca, chyba tylko w razie skrajnej konieczności. Jest drapieżnikiem, powoduje szkody wyjadając ikrę i wyląg wszystkich gatunków ryb. Nie podlega przepisom ochronnym.
STYNKA
Dawniej przenikała do górnych rejonów Odry i Nysy. W ostatnich latach gatunek ten nie występuje w wodach Czechosłowacji. W Polsce występuje w niektórych jeziorach typu sielawowego i leszczowego, niekiedy licznie. Odżywia się głównie zoo-planktonem, na wędkę więc nie bierze. Łowi się ją na skalę przemysłową. Ochronie nie podlega.
CIOSA
Żyje w wodach słonawych i jedynie na tarło ciągnie do słodkich wód śródlądowych. Występuje w Dunaju i dolnych odcinkach Hronu, Nitry, Bodrogu, Latoricy i w Tisie. Jest ustawowo chroniona zarówno w Czechach, jak i w Polsce.
PIEKIELNICA
Nie jest tak rozpowszechniona jak ukleja, którą jakby zastępuje w ciekach wyżej położonych, tj. od górnej połowy krainy brzany, ale żyje także w podgórskich potokach pstrągowych, podobnie jak strzebla potokowa. Sporadycznie można ją spotkać w dorzeczu Laby, liczniejsza jest w dorzeczu Morawy, Dyi, Wagu, Nitry, Ipelu, Hronu i Torysy. Piekielnica jest masywniejsza od uklei, trzyma się płytszych i szybciej płynących wód, bliżej dna. Poza tym wyglądem przypomina swoją krewniaczkę — ukleję. Jest dobrą i skuteczną przynętą.
PISKORZ
Żyje przeważnie w krainie leszcza na całym terenie Czech, najczęściej w odciętych starorzeczach, zamulonych, stojących wodach, kanałach melioracyjnych i rowach, a także w małych, zabagnionych sadzawkach. Dorasta przeciętnie do 15 —20 cm. Jest bardzo odporny na złe warunki środowiskowe, ma małe wymagania tlenowe i potrafi przeżyć bez wody zagrzebany w mule całe miesiące. Stanowi bardzo dobrą, skuteczną i żywotną przynętę, zwłaszcza na suma, węgorza, okonia, miętusa i szczupaka. Łowi się go do małych żaczków lub podrywką; prawdopodobieństwo złowienia go na wędkę jest bardzo małe. Preferuje wody silnie zarośnięte roślinnością wodną i bagienną. Ciekawe jest, że silnie reaguje na zbliżające się zmiany ciśnienia atmosferycznego i pogody; początkowo chowa się w dnie, a następnie wypływa na powierzchnię. W wodzie pozbawionej tlenu lub w razie jego istotnego niedoboru oddycha powietrzem atmosferycznym, wykorzystując do tego silnie unaczyniony odcinek jelita tylnego, do którego dostają się połknięte przez tę rybę banieczki powietrza pobrane znad powierzchni wody.
PŁOĆ DUNAJSKA
Zasiedla wody dorzecza Dunaju. Jej wygląd i biologia są podobne jak u płoci, osiąga jednak większe rozmiary i masę. Od płoci najłatwiej ją odróżnić po rozcięciu powłok brzusznych, gdyż ma czarną otrzewną.
KOZA GÓRSKA
Występuje na niektórych stanowiskach w Dunaju i w górnych odcinkach rzek północnej Słowacji. Nie ma znaczenia gospodarczego ani sportowego.
KOZA
Jest szeroko rozprzestrzeniona, lecz występuje tylko na pojedynczych stanowiskach w wodach płynących, a także w stawach, zbiornikach zaporowych i jeziorach naturalnych z dnem twardym lub nawet nieco zamulonym. Rejony jej występowania nie są dotychczas dokładnie poznane, niemniej jednak można ją spotkać zarówno w wodach krainy pstrąga, jak i leszcza. Dorasta przeciętnie do 10 cm, nie ma znaczenia gospodarczego ani sportowego. Okazyjnie trafia się przy połowach innych ryb służących za przynętę, a także podczas odławiania ryb ze stawów. Jest dobrą przynętą. Chwycona ręką podnosi pokrywy skrzelowe i kłuje kolcami, które ma pod oczami. Kto o tym nie wie, często wypuszcza ją z ręki.
PALIA
Żyje w alpejskich jeziorach, pojedynczo można ją też spotkać w potokach wysokogórskich. Rybę tę nazywamy często palią jeziorową. Gatunek ten tworzy sporo lokalnych form odznaczających się różnym tempem wzrostu, różnymi okresami rozrodu i występujących na różnych stanowiskach. Niektóre formy żyją na znacznej głębokości. Wielkość jej jest różna, masa może wynosić od 0,2 do kilku kilogramów. Czyniono próby sprowadzenia tego gatunku do wód Czech i Słowacji. W Polsce nie występuje.
PSTRĄG ŹRÓDLANY (ŹRÓDLAK)
Występuje sporadycznie w wybranych wyżej położonych wodach pstrągowych, z chłodną, kwaśną, a nawet słabiej natlenioną wodą, także na tych odcinkach, gdzie nie ma możliwości ukrycia się. Omawiany gatunek zadomowił się w górskich zbiornikach zaporowych, np. w górach Izerskich. Pochodzi z Ameryki Północnej, skąd został przywieziony razem z pstrągiem tęczowym. Mimo wielu prób nie udało się go w naszych wodach rozpowszechnić, jako gatunek najczystszych wód jest bardzo wrażliwy na chorobę zwaną furunkulozą. Krzyżuje się z pstrągiem potokowym, ale potomstwo jest bezpłodne. Powinien być wprowadzany tylko do takich wód pstrągowych, w których nie ma odpowiednich warunków dla pstrąga potokowego, a także do wybranych zbiorników zaporowych. Biologia tej ryby jest bardzo zbliżona do biologii pstrąga potokowego. Takie same są metody połowu, przynęty oraz czynniki sprzyjające żerowaniu. W czasie holowania może wysoko wyskakiwać nad wodę (podobnie jak tęczak). W ciekach dorasta do 30—35 cm i osiąga masę 0,3—0,5 kg. Połowy pstrąga źródlanego w Czechach i Słowacji są nieproporcjonalnie małe w stosunku do wielkości zarybień. W Polsce pstrąg źródlany jest także rzadkim mieszkańcem wód; zasady jego ochrony są takie same, jak pstrąga potokowego.
SŁONECZNICA
Zasiedla przeważnie wody stojące; w ciekach żyje głównie tam, gdzie może przedostać się przez odprowadzalniki lub doprowadzalniki wody do stawów. Spotykana jest także w odciętych starorzeczach i na łachach. Dorasta najwyżej do 10 cm. Znaczenia gospodarczego i sportowego nie ma, ale jej połyskujące ciało predysponuje ją na świetną przynętę, aczkolwiek nieco zbyt delikatną i mało odporną na manipulacje. Łowi się ją siatkami do połowu przynęty lub na najdelikatniejsze wędki z malutką przynętą, którą może być kuleczka chleba, bułki, dżdżowniczka, mucha lub sztuczna muszka na haczyku nr 20. Można ją łowić „na trzepaczkę”. Jest prowokującą przynętą na pstrągi, klenie, okonie, bolenie i węgorze. Haczyk zaczepia się za obie wargi, wyjątkowo za grzbiet. W wodzie chłodnej przechowuje się dobrze. Łatwo ją pomylić z ukleją lub narybkiem leszcza.
STRZEBLA POTOKOWA
Żyje w górnych odcinkach czystych rzek i potoków, a nawet w najmniejszych ciekach, gdzie inna ryba się nie utrzyma. Zasięg jej z grubsza pokrywa się z areałem wód pstrągowych. Możemy także spotkać się z nią w stawach i niektórych górskich zbiornikach zaporowych bezpośrednio po ich napełnieniu; później szybko znika. Wymaga wód płynących, twardego dna na przemian z dnem nieco zamulonym, a zwłaszcza kryjówek pod kamieniami lub pod korzeniami przybrzeżnych drzew i krzewów. Dorasta mniej więcej do 10 cm. Łowi się ją siatkami dopuszczonymi do stosowania przy połowie żywców i wędką na przepływankę z miniaturowymi przynętami (w wodach pstrągowych muszą to być przynęty roślinne — np. kulka chleba); może to być także najmniejsza sztuczna mucha. Żyje pospolicie; na jednym stanowisku można złowić często wiele osobników; istnieje możliwość zanęcania. Udaje się też ją złowić w butelkę. Jest to wyśmienita, uniwersalna przynęta, przy czym liczebność jej populacji w naszych wodach szybko się obniża. Powodem tego jest coraz większe zanieczyszczenie wód, regulacja i odwadnianie, zwiększenie rybostanu wód pstrągowych, zwiększający się odłów strzebli na przynętę. Z tych samych względów w ostatnich latach strzebla potokowa została objęta w Polsce całkowitą ochroną, a więc nie wolno jej w ogóle łowić.
SUMIK AMERYKAŃSKI
Zasięg jego występowania jest ograniczony do dorzeczy niektórych większych rzek o wolnym biegu i ich odciętych starorzeczy. Wymaga twardego dna z licznymi kryjówkami. W naszych wodach nie jest gatunkiem autochtonicznym. Został przywieziony w końcu ubiegłego wieku z Ameryki, po czym zarybiono nim w południonych Czechach stawy, skąd rozprzestrzenił się głównie w dorzeczu Łaby i Wełtawy, tam gdzie jednocześnie zaczął zanikać sum. Mimo że w swojej ojczyźnie uzyskuje dość znaczne rozmiary i ma tam zarówno gospodarcze, jak i sportowe znaczenie, w naszych warunkach karłowacieje i staje się rybą niepożądaną, a nawet chwastem. Ponieważ wymaga czystej wody, nie rozprzestrzenił się zbyt szeroko, a nawet w niektórych rejonach zanika. Osiąga masę 0,15—0,25 kg. Podobnie jak większość ryb karpiowatych bierze na przynęty zwierzęce, choć nie gardzi i roślinnymi. Mięso ma smaczne, zwłaszcza po uwędzeniu lub włożeniu do oleju jako namiastki sardynek.